آرامگاه فردوسی در مشهد | تاریخچه و معماری و دیدنی های اطراف آرامگاه

آرامگاه فردوسی از جمله جاذبه های گردشگری مشهد محسوب می شود. یکی از  اهدف گردشگران در سفر به مشهد علاوه بر زیارت از حرم امام رضا (ع) و خرید در مراکز خرید لوکس مشهد، دیدن آرامگاه فردوسی نیز هست. از جذاب ترین ویژگی های آرامگاه فردوسی، وجود مقبره محمدرضا شجریان است بنابراین دوستاران هنر میتوانند با رفتن به آرامگاه فردوسی با یک تیر دو نشان بزنید.

آرامگاه فردوسی کجاست؟

در ۲۸ کیلومتری غرب روستای پاژ، آرامگاه یکی از بزرگان این آب و خاک و احیاکننده زبان پارسی، «ابوالقاسم فردوسی» است. فردوسی، حماسه‌سرای ایرانی و شاعر شاهنامه، در سال ۳۲۹ هجری قمری در خانواده‌ای دهقان بدنیا آمد، برای زمان فوت فردوسی روایت دقیقی وجود ندارد اما طبق روایت‌های مختلف، فردوسی حوالی سال ۳۹۷ هجری خورشیدی جان سپرده است. در شاهنامه نیز به اعداد ۷۶ و ۸۱ سال در مورد عمر فردوسی، اشاره‌هایی دیده می‌شود. می‌توان از اطلاعات موجود نتیجه گرفت که فردوسی در حدود ۸۰ سال عمر کرده است. آرامگاه فردوسی بارها ساخته و ویران شده‌است. در گزارش‌هایی که در دو سدهٔ اخیر ازسوی پژوهشگران ایرانی و خارجی انجام شده‌بود، بنایی محقر و پوشیده از گندمزار به‌چشم آمده‌است. سرانجام در آغاز سدهٔ چهارده خورشیدی و هم‌زمان با ملّی‌گرایی نوین ایران، تلاش‌ها برای ساخت آرامگاهی شایستهٔ فردوسی از سر گرفته شد.

تاریخچه آرامگاه فردوسی

حکیم ابوالقاسم فردوسی شیعه بود و چنان که از تاریخ مشهود است، پس از مرگش اجازه تدفین پیکر او در گورستان را ندادند. به همین دلیل نیز او را در باغ خانه خودش در شهر طوس به خاک سپرده شد. این محل بارها و بارها بنا به دلایل مختلفی مورد هجوم قرار گرفت و با خاک یکسان شد اما بالاخره شخصی به نام ارسلان حلذب که از سپهداران طوس در زمان فردوسی بود، در مقابل دروازه شرقی رزان شهر تابران طوس، اولین آرامگاه فردوسی را ساخت. تا حدود 100 سال پس از مرگ فردوسی نیز این بنا پابرجا بود اما در زمان حکمرانی گرگوز (یکی از امیران مغول) بنای آرامگاه ویران شد و از سنگ‌های آن برای ساخت قلعه استفاده شد.

در طی سال‌ها آرامگاه فردوسی دستخوش تغییرات زیادی شد و به مرور بنای آن تبدیل به تلّی از آجر و کاشی شد که در گندم‌زار پنهان شده بود. اما بالاخره در زمان ناصرالدین شاه قاجار، والی خراسان (عبدالوهاب آصف‌الدوله) مأمور شد تا آرامگاه فردوسی را یافته و بنایی در خور وی بسازد. در این مرحله تنها 2 اتاق بر آرامگاه ساختند که همچون بنایی محقر بود.

در 12 مرداد 1303 شمسی، عبدالحسین خان سردار معظم (تیمورتاش) از مجلس شورای ملی درخواست کرد تا بودجه‌ای برای ساخت آرامگاه فردوسی اختصاص داده شود. پس از فراز و نشیب‌های بسیار و تلاش برای به تصویب رساندن طرح و بودجه لازم برای بازسازی بنا، بالاخره در سال 1307 شمسی طرح و بودجه آرامگاه فردوسی به تصویب رسید.

ویژگی‌های معماری مجموعه آرامگاه فردوسی

مساحت کنونی مجموعهٔ آرامگاه نزدیک به شش هکتار و دربردارندهٔ باغ آرامگاه، استخر، بنای یادبود، ساختمان‌های اداری، کتابخانه، موزه و آرامگاه مهدی اخوان ثالث و محمدرضا شجریان است. ورودی مجموعه ازسوی جنوب است و از دو سوی استخرِ روبه‌روی در ورودی، به آرامگاه می‌رسد. تندیسی از فردوسی اثر ابوالحسن صدیقی جلوی استخر گذارده شده‌است. سی فواره در سه دستهٔ ده‌گانه و آراسته با گلبرگ‌هایی از نیلوفر به نشانهٔ سی سال رنج سرایش شاهنامه درون استخر جای دارد. موزهٔ طوس یا موزهٔ فردوسی در سمت شمال غربی آرامگاه است. بنای آن اثر هوشنگ سیحون است که در سال ۱۳۴۷ ساخته شد. طراحی و اجرای ساختمان آن در یک طبقه و با الهام از برخی عناصر معماری ایرانی انجام گرفته‌است.

معماری بیرونی بنای آرامگاه فردوسی

ساختار کلی بیرونی بنا چهارگوش یا مکعبی است و مساحت آن نیز 1043 متر مربع است. در هر سوی بنا می‌توانید پلکان‌هایی را ببینید که در بالای آن‌ها و در ارتفاع 18 متری، بنای آرامگاه فردوسی روی سکویی خودنمایی می‌کند. جالب است بدانید که بنای اصلی از 7 مکعب کوچکتر ساخته شده که همگی به ترتیب روی هم قرار گرفته‌اند. در هر وجه بنا، سروده‌هایی از شاهنامه حکاکی شده که همه آن‌ها 12 بیتی هستند. در دو طرف کتیبه‌ها می‌توانید ستون‌هایی را ببینید که به سبک هخامنشی ساخته شده‌اند. از طرفی در هر کنج نیز یک ستون قرار گرفته و در نتیجه تعداد ستون‌های بنای اصلی به 12 می‌رسد. در محوطه می‌توانید مجسمه فردوسی را ببیند که توسط ابوالحسن صدیقی در ایتالیا ساخته شده و سپس به آرامگاه منتقل شده است.

معماری درونی بنای آرامگاه فردوسی

ورودی اصلی در قسمت غربی بنا قرار دارد و در زیرزمین می‌توانید مدفن حکیم ابولقاسم فردوسی را ببینید. ابعاد زیرزمین 30 متر در 30 متر است و گودی آن نیز حدود 5 متر است. روی دیوار پلکان‌ها 6 نقش برجسته وجود دارد که روی آن‌ها 6 روایت از شاهنامه نقش بسته است. سنگ قبر از جنس مرمر بوده و ابعاد آن 90 سانتی‌متر در 1.54 متر است. دورتادور محل دفن، 20 ستون قرار گرفته که بلندی آن‌ها 4.60 متر است. در حال حاضر در بخش تالار آرامگاه تندیس‌هایی از داستان‌های شاهنامه قرار دارد که همگی ساخته دست فریدون صدیقی، فرزند ابولحسن صدیقی است.

جاذبه های اطراف آرامگاه فردوسی

آرامگاه فردوسی به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر طوس استان خراسان، هر ساله پذیرای کسانی است که به فرهنگ و ادب این مرز و بوم علاقه فراوانی دارند. حضور در کنار شخصی که 30 سال برای زنده نگاه داشتن زبان پارسی تلاش کرده، افتخار بزرگی خواهد بود. زمانی‌که به مشهد سفر می‌کنید می‌توانید بازدید چند ساعته از این مکان ارزشمند داشته، موزه، کتابخانه و مقبره عالم بزرگ، حکیم ابوالقاسم فردوسی را از نزدیک ببینید. از طرفی جاذبه‌های دیگری در این منطقه وجود دارد که دیدن آن‌ها خالی از لطف نخواهد بود؛ غیر از بنای زیبای آرامگاه، کتابخانه، موزه و آرامگاه مهدی اخوان ثالث و محمدرضا شجریان، در اطراف آرامگاه نیز جاذبه‌های وجود دارد که در سفر خود به این مکان می‌توانید از آن‌ها دیدن کنید.

•  گنبد هارونیه در فاصله 1.8 کیلومتری

•  مقبره امام محمد غزالی در فاصله 1.8 کیلومتری

•  شاندیز در فاصله 28 کیلومتری

•  پارک کوه سنگی در فاصله 32 کیلومتری

•  طرقبه در فاصله 37 کیلومتری