آشنایی با تالاب انزلی گیلان | معرفی یکی از زیباترین و مهم‌ترین تالاب‎‌های طبیعی ایران

تالاب انزلی گیلان، واقع در استان گیلان، یکی از بهترین مقاصد گردشگری در شمال کشور است. این شهر، بزرگ‌ترین بندر ایران در سواحل جنوبی دریای مازندران است و پرباران‌ترین شهر ایران به شمار می‌آید. یکی از جاهای دیدنی شهر بندر انزلی، تالاب انزلی گیلان است؛ تالابی بین‌المللی در جنوب غربی سواحل دریای خزر. تالاب انزلی گیلان در جنوب غربی شهرستان بندر انزلی و در فاصله حدود ۴۰ دقیقه‌ای از شهر رشت قرار گرفته است و از جنوب به صومعه سرا، از شرق به پیر بازار، از شمال به شهرستان انزلی و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی محدود می‌شود.

تالاب چیست؟

تالاب یا مرداب به زیستگاهی اطلاق می‌شود که در اثر ترکیب اکوسیستم‌های خشکی و دریایی به وجود می‌آید. تالاب‌ها در واقع از نظر زمین‌شناسی، خلیج‌هایی هستند که با یک تیغه ماسه‌ای از دریا جدا شده‌اند و به آن‌ها «مرداب خلیجی» نیز گفته می‌شود. برخی از نقاط تالاب‌ها نیز نقاط پرعمقی هستند که در اثر حرکات پوسته‌ای زمین شکل می‌گیرند. 

تاریخچه تالاب انزلی

تالاب انزلی، در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و یکی از نخستین تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده در ایران به شمار می‌آید. این منطقه ثبت شده شامل تمام منطقه تالاب انزلی، منطقه سیاه کشیم، منطقه حفاظت شده سلکه و سایر آب‌بندان‌های متعدد محدوده تالاب انزلی می‌شود که از نظر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، مورفولوژیک، فیتواکولوژی و جغرافیایی، تفاوت‌های مهم و چشمگیری باهم دارند و در واقع، اکوسیستم‌های مختلفی هستند.تالاب انزلی به‌دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب، با هیچ یک از تالاب‌های دیگر ایران قابل مقایسه نیست. تالاب انزلی، زیستگاه لاله‌های مردابی، محل تخم‌ریزی آبزیان و پناهگاه و مامن پرندگان بومی و مهاجر است و یکی از مهم‌ترین نقش‌های آن، تصفیه آب رودخانه‌ها است. این تالاب از نوع تالاب‌های ساحلی   (Coastal Wetland) به شمار می‌آید و از طریق یک کانال کشتیرانی به دریای خزر متصل می‌شود.

ویژگی های تالاب انزلی

تالاب انزلی، یک تالاب منحصربه‌فرد در ایران و در جهان است که با وجود بیش از ۱۰۰ گونه پرنده و ۵۰ گونه آبزی از تنوع زیستی بسیاری برخوردار است. وسعت تالاب انزلی باتوجه به فصل و البته شرایط آب و هوایی متفاوت است و ممکن است در طول فصول پربارش سال به  ۱۲۰ کیلومتر مربع و در فصول کم باران به حدود ۸۰ کیلومتر مربع برسد. مساحت حوزه آبریز تالاب، حدود ۳۷۴ هزار هکتار است که شامل مرتع، زمین‌های کشاورزی، آب‌بند، استخر و... می‌شود. تالاب طبیعی و آب شیرین انزلی، دارای ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی است که پس از آبیاری مزارع و شالیزارها به‌همراه جریان‌های سطحی حوزه آبریز تالاب به آن وارد می‌شوند.

نیلوفرهای آبی تالاب انزلی

مشهورترین گیاهی که در تالاب انزلی می‌روید، لاله مردابی، لوتوس یا لاله تالابی است؛ گیاهی که بسیاری از افراد، آن را با نیلوفر آبی اشتباه می‌گیرند. این دو گیاه با وجود اینکه به یکدیگر شباهت دارند، اما با کمی توجه می‌توان تفاوت‌های آن‌ها را دریافت. لاله مردابی، گیاهی دارای برگ‌های مدور و قلبی شکل و بسیار بزرگ است؛ برگ‌هایی به رنگ سبز متمایل به آبی که از آب بیرون می‌آیند و چشم بیننده را به خود خیره می‌کنند. لاله مردابی دارای گل‌هایی درشت با گلبرگ‌های صورتی رنگ ضخیم و متعدد است. گل لاله مردابی قبل از شکفته شدن با نام  پسته دریایی و در زبان محلی با نام «ثعله باقلی» شناخته می‌شود. کلاهک سبز رنگ و دانه‌های کوچک به رنگ سبز این گیاه به‌دلیل دارا بودن خواص دارویی و درمانی در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. لاله مردابی، لباس سبز و گل‌گلی تالاب انزلی در اواخر بهار تا اواخر تابستان است و زیبایی فوق‌العاده‌ای به این تالاب می‌بخشد.

لاله مردابی

نیلوفرهای آبی تالاب انزلی، یکی دیگر از گونه‌های گیاهی هستند که در این تالاب زندگی می‌کنند. نیلوفر آبی، یک گل بزرگ در رنگ‌های سرخ، سفید و کبود است و در ایران در خطر انقراض قرار دارد. این گل بسیار زیبا در دین بودایی، نماد خلوص، تولدی الهی و سمبل شخص روشن‌بین است و در بسیاری از ادیان به‌خصوص مکاتب شرقی، جایگاهی ویژه و مقدس دارد. دلیل این تقدس و پاک شمردن نیلوفر آبی این است که  این گل، با سختی از گل و لای بیرون می‌آید و برآمدن آن از میان گل و لای، استعاره‌ای از برخاستن روح از خاک است. نیلوفر آبی در معماری طاق بستان و تخت‌ جمشید نیز استفاده شده است و همین مساله نشان از اهمیت این گل در ایران باستان است. نام نیلوفر آبی در اشعار شاعران ایرانی از جمله قطران، سراج الدین سگزی و ابو‌شکور نیز دیده می‌شود.

پوشش گیاهی تالاب انزلی

پوشش گیاهی ارزشمند تالاب بین‌المللی انزلی شامل لایه گیاهان حاشیه‌ای، لایه گیاهان شناور، لایه گیاهان غوطه‌ور و گیاهان اراضی پیرامون تالاب می‌شود. این پوشش گیاهی، منطقه‌ای امن برای تخم‌ریزی و جوجه‌آوری پرندگان بومی و مهاجر و همچنین زیستگاهی مناسب برای زندگی آبزیان، پستانداران و سایر گونه‌های جانوری فراهم می‌کند و به همین دلیل، از اهمیت و ارزش فراوانی برخوردار است. در ادامه شما را با پوشش گیاهی این منطقه بیشتر آشنا خواهیم کرد.

لایه گیاهان حاشیه‌ای یا پایابی

لایه گیاهان شناور تالاب.

لایه گیاهان غوطه‌ور

گیاهان اراضی پیرامون تالاب

حیات وحش تالاب انزلی

تالاب انزلی، یکی از ارزشمندترین زیستگاه‌های پرندگان، آبزیان، پستانداران و دیگر گونه‌های جانوری به شمار می‌آید و به همین دلیل، حفظ و مراقبت از آن، اهمیت بسیار بالایی دارد. در ادامه شما را با انواع گونه‌هایی که در تالاب زندگی می‌کنند، آشنا خواهیم کرد:

پرندگان تالاب انزلی

از پرندگان بومی تالاب نیز می‌توان به این موارد اشاره کرد:

انواع مرغابی و غاز: مرغابی سر سفید، مرغابی بلوطی، مرغابی تاجدار، مرغابی چشم طلایی، مرغابی سیاه کاکل، مرغابی سر حنایی، مرغابی کله سیاه، مرغابی کله سبز، عروس غاز، غاز خاکستری (شلخت)

انواع قو: قوی فریاد کش، قوی گنگ، قوی کوچک

انواع حواصیل: حواصیل ارغوانی، حواصیل خاکستری، حواصیل سفید

انواع باکلان: باکلان سیاه(دارغاز)، باکلان کوچک، باکلان مار گردن

آبزیان تالاب انزلی

یکی از لذیذ ترین خرچنگ های جهان در تالاب انزلی پرورش می‌یابد.

تالاب انزلی، علاوه بر پرندگان، خانه بیش از   50 گونه ماهی نیز است و به‌عنوان مهم‌ترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر شناخته می‌شود. اردک ماهی، کپور، سیم بزرگ، سبله (گربه ماهی)، شاه کولی، سیاه کولی، سوف ماهیان، سوف سفید، سوف حاجی طرخان، سس (زرد پر)، ماهی سفید، کفال، کولمه، فیتوفاک، بیگ هد، علفخوار (آمور وحشی)، ماهی آزاد، ماهیان خاویاری، ماهی ماش، سگ ماهی، کپور ماهی حوض، لای ماهی، سیم کوچک، سرخ پر، ماهی زیبا، زالون، شیشه ماهی، مار ماهی، آمور سفید و سس ماهی از ماهیانی هستند که در تالاب انزلی زندگی می‌کنند.

تفریحات تالاب انزلی

قایق سواری در تالاب انزلی

شما در قسمت‌های مختلف بندر انزلی می‌توانید سوار قایق شوید و به دل تالاب بزنید. اگر  از اواخر خرداد تا اواخر تابستان به تالاب سفر کنید، با لاله‌های مردابی روبه‌رو خواهید شد که تمام سطح تالاب را پوشانده‌اند و چشم‌اندازی بی‌نظیر را برای عکاسی و لذت بردن از طبیعت خلق کرده‌اند.

کایاک سواری

هزینه: هر ۴۵ دقیقه، بیست هزار تومان؛ هر یک ساعت، سی هزار تومان و هر ۹۰ دقیقه، پنجاه هزار تومان

کایاک سواری، یکی از بهترین تفریحات تالاب انزلی است که خاطره‌ای به‌یادماندنی از لحظاتی هیجان‌انگیز روی تالاب برای شما می‌سازد.

ماهیگیری

ماهیگیری، یکی از پرطرفدارترین فعالیت‌های گردشگران در تالاب و رودخانه‌های انزلی است؛ ورزشی پر از سکوت و آرامش که امکان ندارد پس از یک بار امتحان کردن، عاشق آن نشوید. البته باید بدانید که در تالاب، امکان اجاره وسایل ماهیگیری وجود ندارد و شما باید وسایل مورد نیاز را به‌همراه خود ببرید. در ضمن، بهتر است که در فصل مناسب ماهیگیری به سراغ این فعالیت گردشگری بروید تا مشکلی برای اکوسیستم ارزشمند تالاب به وجود نیاورید. برای اطلاع از فصل مناسب می‌توانید از راهنماهای محلی کمک بگیرید.

امکانات تالاب انزلی

تالاب انزلی، یکی از مهم‌ترین تالاب‌های آب شیرین و ارزشمندترین جاذبه‌های گردشگری ایران است؛ اما امکاناتی که در آن وجود دارد به اسکله‌های قایق سواری، رستوران‌ها و کافه‌ها محدود می‌شود. امید می‌رود که مسئولان با توجه به این جاذبه مهم، از آن محافظت بیشتری به عمل آورند و با تخصیص بودجه بیشتر، این مکان را تبدیل به یکی از قطب‌های گردشگری بین‌المللی در شمال کشور کنند.

رستوران‌های تالاب انزلی

رستوران نیلوفر آبی

رستوران نیلوفر آبی، یک رستوران چوبی بزرگ و زیبا در وسط تالاب انزلی است که در خیابان استادیوم قرار دارد. این رستوران، مکانی فوق‌العاده برای مزه کردن غذاهای محلی و دریایی و همچنین محلی عالی برای عکاسی از تالاب است. 

آدرس: خیابان استادیوم و روبه‌روی دادگستری.

رستوران نگین مرداب

رستوران نگین مرداب، یکی دیگر از رستوران‌های تالاب انزلی است که شما می‌توانید با قایق یا ماشین به آن دسترسی پیدا کنید. این رستوران با سرو انواع غذاهای دریایی خوشمزه، تجربه‌ای به‌یادماندنی از این منطقه را برای شمال به ارمغان خواهد آورد. رستوران نگین مرداب در خیابان تکاوران انزلی قرار دارد.

آدرس: خیابان تکاوران، بعد از پل هوایی، سمت چپ کوچه دوم (مشاهده روی نقشه)

دیدنی های تالاب انزلی

پناهگاه حیات وحش سلکه

پناهگاه حیات وحش سلکه، یکی از جذاب‌ترین دیدنی‌های تالاب انزلی با وسعت ٣۶٠ هکتار است. این پناهگاه که در روستای هنده خاله و در محدوده شهرستان صومعه سرا قرار دارد، به‌عنوان یکی از تالاب‌‌های با ارزش استان گیلان در صومعه سرا و در جنوب بندر انزلی شناخته می‌شود که هر سال، میزبان هزاران پرنده مهاجر از جمله پرندگان نادری چون غاز پاکوتاه، قو و عروس غاز است. پناهگاه حیات وحش سلکه از شمال به تالاب انزلی، از شرق به رودخانه صوفیانده، از جنوب به مزارع کشاورزی روستاهای هندخانه و صوفیانده و از غرب به رودخانه هندخاله محدود می‌شود. گل‌های نیلوفر آبی، صدای پرند‌‌‌گان مهاجر و آبزیان پر سروصدا در حصاری از نیزار‌ها، چشم‌اندازی بی‎‌بدیل و باورنکردنی را در این پناهگاه خلق کرده‌اند. قایق سواری، رستوران و کافه، مخفی‌گاه پرنده نگری،‌ برج،‌ دوربین چشمی و پیاده روی در پل‌های چوبی از جمله امکانات پناهگاه حیات وحش سلکه هستند.

منطقه حفاظت شده سیاه کیشم

تالاب سیاه کشیم با وسعت ۴۱۱۴ هکتار، یکی از مناطق حفاظت شده استان گیلان در جنوب غربی تالاب انزلی و در محدوده شهرستان صومعه سرا است که در جنوبی‌ترین بخش این تالاب واقع شده است. این منطقه حفاظت شده از شمال به خشکی ماه روزه، از شرق به تالاب انزلی و رودخانه سیاه درویشان، از جنوب به محدوده روستاهای لاکسار، نرگستان، چو مثقال گاوکده، کلسر، اسپند و مزارع شمال چکوور و از غرب به مزارع ضیابر، مازران محله، بهمبر و مزارع جنوبی و شیکا محدود می‌‌شود.

منطقه سیاه کیشم از لحاظ زمین‌شناسی قدیمی به شمار نمی‌آید؛ زیرا تنها هفت قرن از تشکیل آن گذشته است. تنوع گیاهی تالاب سیاه کشیم شامل لوئی، نی، جگن، بارهنگ آبی، اسپرغان، آقطی، تراپا، لاله تالابی، نیلوفر آبی، سراتوفیلوم، گونه‌های کنار آبزی همچون نی، تاج‌ریزی، سرخاب کولی و گونه‌های خشکی مثل توسکا در کنار تنوع پوشش جانوری مانند قو، غاز، اردک بلوطی، اردک تاجدار، خوتکا، کله سبز، انواع حواصیل، فیلوش، انواع شکاریان شامل عقاب تالابی، لیل، دلیچه، سنقر تالابی، پرستوهای دریایی و کاکایی، این منطقه را تبدیل به مکانی ارزشمند و بسیار مهم کرده است.

پناهگاه حیات وحش سرخانکل

پناهگاه حیات وحش سرخانکل در بخش میانی تالاب، تنها مسیر رسیدن به نیلوفرهای آبی است. پناهگاه حیات وحش سرخانکل در محدود تالاب بین‌المللی انزلی و در غرب سلکه قرار دارد و بخشی از مجموعه تالاب به شمار می‌آید. این پناهگاه در بخش میانی تالاب، تنها مسیر رسیدن به نیلوفرهای آبی است و به همین علت در سال‌های اخیر با آلودگی زیست محیطی بسیاری روبه‌رو بوده است؛ زیرا قایق‌های گردشگری بسیاری از این مسیر عبور می‌کنند. پناهگاه حیات وحش سرخانکل از طرف شمال به کانال ماهروزه، از طرف جنوب به روستاهای هندخاله، سیاه درویشان، از طرف شرق به رودخانه هندخاله و منطقه حفاظت شده سیاه کشیم و از طرف غرب به پناهگاه حیات وحش سلکه و رودخانه تازه بکنده محدود می‌شود.

پناهگاه حیات وحش سرخانکل در روزهای سرد زمستان، میزبان پرندگان مهاجری چون قو، غاز، چنگر و انواع مرغابی ها، طاووسک، یلوه و کاکایی است. از ماهیان بومی و مهاجر این پناهگاه نیز می‌توان به سوف، هشترخان، کپور، سیم، شوک (اردک ماهی) و ماهی سفید، سفید کولی و سیاه کولی اشاره کرد. پوشش گیاهی سرخانکل شامل نی، لوئی، آزولا، سه کوله خیز (محل تخم‌گذاری و جوجه‌آوری پرستوهای دریایی) و لاله تالابی می‌شود.

جزایر تالاب انزلی

قلم گوده بزرگ و کوچک

جزیره قلم گوده در امتداد خارجی یا جنوبی و انتهای شرقی ساحل انزلی قرار دارد و در گذشته محلی برای لنگر انداختن کشتی‌ها بود. این جزیره دارای یک گذرگاه عمیق و طویل به عرض ۱۲۵ متر است که بیشتر به رودخانه شباهت دارد؛ گذرگاهی که کشتی‌ها به‌راحتی در نزدیکی ساحل آن لنگر می‌انداختند و بارگیری می‌کردند یا بار خود را تحویل می‌دادند.پوشش گیاهی جزیره قلم گوده، نیزار است و چهارپایان اهلی در زمین خشک این جزیره، چرا می‌کنند. این جزیره با یک رودخانه از شهر جدا می‌شود و ماشین‌ها از طریق یک پل، می‌توانند از شهر به آن تردد کنند.

میان پشته بزرگ و کوچک

جزیره میان پشته، جزیره‌ای جنگلی، پوشیده از درخت و طولی در مقابل جزیره قلم گوده است. این جزیره تنها یک متر بالاتر از سطح آب است و وزش بادهای شدید، این جزیره را غرق سیلاب می‌کنند. طول جزیره میان پشته از شرق به غرب ۱۲۶۰ متر است و عریض‌ترین قسمت آن در بخش شرقی به ۷۶۵ متر می‌رسد. این جزیره از طریق یک پل ماشین‌رو که روی رودخانه احداث شده است، به شهر متصل می‌شود. ساحل شمالی جزیره میان پشته، ۶۳۰ متر عرض دارد و در محلی قرار گرفته است که رودخانه به دریا می‌رسد. این جزیره به میان‌پشته کوچک و میان‌پشته بزرگ تقسیم می‌شود. 

میان گوده و اکبر آباد

اکبر آباد، یک جزیره بسیار کوچک در نزدیکی جزیره قلم گوده است و جزیره میان گوده نیز در کنار آن قرار دارد.

میان پشته کول

میان پشته کول، یک جزیره کوچک در بالای جزیره میان ‌پشته است که با درخت‌های سرسبزش شناخته می‌شود.

مرادگوده

جزیره مرادگوه یا سلگاه، شباهت بسیاری به استخر دارد و اهالی محله کولیور بندر انزلی برای شکار مرغابی به این جزیره می‌آیند؛ افرادی که به «سل بر» مشهور هستند. در بخشی از این جزیره نیز کنف کاشت می‌شود.

چراغ پشتان

جزیره چراغ پشتان در ۶ کیلومتری انزلی و در شرق مراد گوده قرار دارد.

دیگر جزایر تالاب انزلی

خشکی، سید کاظم باغ، پیله علی باغ (پله علی باغ)، میرحسن باغ. طالقانی و آبکنار از دیگر جزایر تالاب انزلی هستند که به‌صورت باغی یا چمن وجود دارند.

بهترین زمان سفر به تالاب انزلی برای عکاسی و تماشای لاله‌های مردابی، اواخر خرداد تا اواخر تابستان است؛ اما برای تماشای پرندگان مهاجر بهتر است در فصول سرد سال به این تالاب بروید که البته خبری از لاله‌های مردابی نیست.