حمام سلطان امیر احمد کاشان | زیباترین حمام تاریخی کاشان

حمام سلطان امیر احمد یکی از حمام های کاشان است که امروزه پس از مرمت به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری کاشان شناخته می‌شود. از آنجائیکه ایرانیان توجه بسیاری به نظافت و پاکیزگی می‌دادند، حمام‌های عمومی متعددی را در شهرها و روستاها می‌ساختند به طوری‌که حمام‌های باقیمانده از دوران‌های تاریخی دلیلی بر این ادعاست. وقتی حرف از حمام تاریخی کاشان می شود اکثر افراد یاد حمام فین می افتند اما تعداد حمام های کاشان خیلی بیشتر از این هاست به طوری که بسیاری حمام سلطان امیر احمد را زیباترین گرمابه کاشان می‌دانند که نامش را از امامزاده‌ای در مجاورت خود که از نوادگان امام جواد (ع) بوده، گرفته است.

تاریخچه حمام سلطان امیر احمد در کاشان

 شواهد و آثار به‌دست‌آمده از این حمام پس از زلزله ویرانگر سال ۱۱۵۰ شمسی، نشان می‌دهند که پیشینه آن به دوران سلجوقیان بازمی‌گردد؛ اما سربینه حمام، به دوره قاجار تعلق دارد. البته برخی بر این باورند که حمامی که امروز در کاشان می‌بینیم، در زمان قاجار و در سال ۱۲۹۲ هجری قمری (حدود ۱۲۵۴ شمسی) روی خرابه‌های حمام قدیمی ساخته و حمام کوچکی به مجموعه‌ آن اضافه شده است

حمام سلطان امیر احمد در تاریخ ۱۱ اسفند سال ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار به ثبت رسید. این بنا از زمان ساخت تا به امروز چندین بار مرمت و بازسازی شده است و وجود ۱۷ لایه مرمتی، حکایت از قدمت آن دارند. حمام سلطان امیر احمد برای مدتی به‌ سفره‌خانه و قهوه‌خانه سنتی تغییر کاربری داد؛ اما امروزه به‌عنوان موزه تحت پوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان فعال است.

معماری حمام سلطان امیر احمد کاشان

حمام سلطان امیر احمد در واقع از دو حمام بزرگ و کوچک در زیر بنایی به وسعت 1102 متر مربع ساخته شده است. برای اینکه فضای داخل حمام در سرمای شدید کاشان همچنان گرم و راحت باقی بماند، حمام را پایین‌تر از سطح زمین و داخل خاک ساختند.

حمام سلطان امیر احمد موزه تاریخی آهک و گچ‌بری‌های جذاب ایرانی است. هنر حکاکی بر روی آهک را این چنین زیبا و چشم نواز در کمتر جایی می‌بینیم. سقف‌های طاقی، موزاییک‌های آبی و سفید، نقاشی‌های دیواری و از همه جذابتر شیشه‌های محدب در سوراخ‌های سقف حمام به شدت دیدنی اند. معماران قدیمی ایران به این شیشه‌های رنگی، گلجام می‌گفتند؛ محدب بودن شیشه‌ها دو خاصیت مهم برای حمام داشت: یکی برای تامین نور و حرارت و دومی برای جلوگیری از دیده شدن داخل حمام. جالب است بدانید که قدیمی‌ها معتقد بودن که شیطان از سقف حمام داخل آن را نگاه می‌کند و شیشه محدب مانع خوبی برای ورود دید شیطانی است.

بخش‌ های مختلف حمام سلطان امیر احمد:

به‌طور کلی حمام سلطان امیراحمد به‌طور کلی شامل دو حمام کوچک و بزرگ می‌شود که در گذشته و برخی از روزهای هفته، مردم کاشان از آن استفاده می‌کردند. در ادامه بخش‌های مختلف حمام را به شما معرفی می‌کنیم.

حمام بزرگ

جلوخان: محوطه‌ای از ورودی که پیش از سردر و در جلوی آن قرار دارد.

سردر ورودی: سردر یکی از بخش‌های مهم معماری ایران قدیم و مشخصه بنا است. سردر حمام سلطان امیراحمد با نقوش زیبایی تزیین شده است که در میان آن‌ها می‌توان به نقوش گل و بته و کبوتر و همچنین مجسمه‌ها و تصاویری از زنان و مردان و تصویر شکارگاه‌های اطراف شهر اشاره کرد. متاسفانه برخی از این نقوش به‌شدت تخریب شده‌اند. بخش سردر مزین به پشت‌بندهای کاشی‌کاری شده، طاق یزدی‌بندی و طاق نماهای مقرنس‌کاری شده‌ است و گچبری‌های بالای درگاه و دیگر قسمت‌های سردر ظرافت و زیبایی خاصی را در برابر چشمان بیننده به نمایش می‌گذارند.

سربینه: جذاب ترین قسمت حمام! سربینه در واقع همان رختکن است و هوایی نیمه گرم دارد. به غیر از تزئیات پیچیده ای که برای طراحی این قسمت از حمام به کار رفته وجود نورپردازی ها هم جذابیت آن را دوچندان کرده است. در اینجا ۸ ستون می بینید که فضای سربینه را به دو قسمت تقسیم کرده اند. در وسط سربینه حوضی ۸ ضلعی به چشم می خورد که فواره ای در آن وجود دارد.

گرم خانه: گرم خانه همان جایی است که برای شست و شو و حمام کردن به کار می رفت. تزئینات به کار رفته در این قسمت از حمام کمتر از سربیته است اما کاشی های معرقی که برای پوشاندن یک متر از دیوارها به کار رفته جذابیت خاصی را به فضای گرمخانه داده است. در اینجا ۴ ستون به کار رفته که باعث شده فضای گرمخانه سه قسمت شود.

هشتی و راهروی ارتباطی: این بخش در ورودی بنا قرار واقع شده است و بلافاصله پس از سردر و در قرار دارد. هشتی، فضایی برای ارتباط بیرون و درون است. این فضا با استفاده از راهرو به درون بنا متصل می‌شود. در سقف هشتی حمام سلطان امیراحمد، رسمی‌بندی ساده و خوش تناسبی به چشم می‌خورد. رسمی‌بندی نوعی گوشه‌سازی تکامل یافته است که در آن با استفاده از قالب واحد، طاق‌هایی را در فواصل چهار طاق اصلی قرار می‌دهند و با این‌کار مربع به هشت ضلعی تبدیل می‌شود. پس از عبور از هشتی با دالانی پرپیچ‌وخم مواجه می‌شوید که به سربینه‌ می‌رسد. دلیل وجود راهروهای پیچ‌‌درپیچ در حد فاصل هشتی و سربینه این است که تغییر ناگهانی دمای هوا باعث آزار و اذیت مراجعه‌کنندگان نشود و همرفتی، بین هوای گرم حمام و هوای سرد بیرون انجام نشود.

حمام کوچک

حمام کوچک، حمامی با ورودی ساده است که پس از عبور از دالان آن به سربینه می‌رسید. فضای سربینه حمام کوچک، قاعده‌ هشت و نیم هشت دارد و سکوهایی در اطراف آن به چشم می‌خورند. طاقی رسمی‌بندی بر فراز سربینه و تزیینات سقف و ازاره‌ این فضا به سربینه حمام بزرگ‌ شباهت دارند.

بام حمام: بام حمام سلطان امیر احمد شاهکار این بنا و یکی از زیباترین بام‌های گنبدی شکل ایران است؛ پس در زمان بازدید از این بنا فراموش نکنید که به بام آن بروید و عکس‌های یادگاری بگیرید. روی پشت بام این حمام تعدادی گنبد قرار دارند که روی هر یک از آن‌ها شیشه‌های عدسی محدب تعبیه شده است. دلیل نصب این عدسی‌ها، رساندن نور کافی به قسمت‌‌های مختلف حمام و ایجاد مانع برای دید به داخل آن است. جالب است بدانید که قدیمی‌ها باور داشتند که چشم شیطان به داخل حمام نگاه می‌کند.

نور داخلی فضاهای حمام توسط جام‌خانه یا گلجام و به‌طور مستقیم از سقف حمام تامین می‌شد و امروزه نورهای مصنوعی نیز به روشن شدن فضا کمک می‌کنند. این عناصر شیشه‌ای در سراسر فضای بام بنا به چشم می‌خورند و در تمام طول سال روشنایی حمام را تامین می‌کردند.

تعداد شیشه‌ها در جام‌ها بر اساس محوطه‌ حمام سلطان امیر احمد در نظر گرفته شده‌ است؛ به‌علاوه قطر جام‌ها و تعداد آن‌ها نیز بسته به گرما و سرمای فضای زیر آن‌ها تعیین شده است. در برخی فصول سال، دما و رطوبت هوای سربینه با برداشتن گلجام‌های این نورگیر، تنظیم می‌شد. در گذشته بام حمام‌ها همچنین محلی برای خشک کردن لباس افراد، لنگ و قطیفه (حوله‌ای بزرگ برای خشک کردن نیمه بالای بدن) بود؛ برای همین منظور، راه پله‌ای برای دسترسی به بام وجود داشت.