کاخ گلستان تهران | معرفی، تاریخچه و جزئیات کاخ گلستان

کاخ گلستان تهران یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر تهران محسوب می‌شود. این کاخ باشکوه از جمله آثار جهانی ایران است که در فهرست میراث یونسکو نیز به ثبت رسیده است. این بنای ارزشمند با معماری خاص و منحصر به فرد، در سال 1334 در فهرست آثار ملی ایران و پس از آن در سال 1392 در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو ثبت شد. کاخ گلستان تهران یکی از مهم‌ترین بناهایی است که دوره سطلنت پادشاهان مختلفی در آن سپری شده و رخدادهای مهم و تاثیرگذار تاریخی را به خود دیده است. از این رو یک سند زنده و معتبر تاریخی برای ایران محسوب می‌شود.این کاخ مانند کاخ بهارستان و کاخ شهربانی دارای معماری ایرانی-اروپایی است. همچنین کاخ گلستان هرساله میزبان افراد علاقه‌مند و گردشگران زیادی است که به بازدید از تالارها، موزه‌ها و بخش‌های مختلف آن می‌پردازند. برای آشنایی بیشتر با این کاخ زیبا با ما همراه باشید.

آشنایی با تاریخچه کاخ گلستان

با بررسی اسناد و مدارک تاریخی موجود، تاریخچه کاخ گلستان به دوره شاه عباس صفوی بازمی‌گردد. این در حالی است که مهم‌ترین دوره تاریخی کاخ گلستان را آقا محمد خان قاجار رقم زد. به این صورت که بعد از غلبه محمدخان قاجار بر لطفعلی خان زند و پس از تاج‌گذاری وی در سال 1210(ه.ق) تهران به‌عنوان پایتخت ایران انتخاب شد و کاخ گلستان نیز اهمیت زیادی پیدا کرد.  قدمت این کاخ بیش از چهار قرن بوده که سند تاریخی مهم و باارزشی محسوب می‌شود.

جایگاه کاخ گلستان در دوره پادشاهان مختلف 

در دوره ناصرالدین شاه قاجار، این کاخ محل تاج‌گذاری وی بوده و به دلیل سفرهای متعدد شاه به کشورهای اروپایی، معماری اروپایی نیز به برخی تغییرات کاخ گلستان در آن زمان راه پیدا کرد. به‌طور کلی در زمان قاجار، کاخ گلستان محلی برای حکم‌رانی و همچنین ترویج هنر بوده است.

در زمان حکومت پادشاهانی چون مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و احمد شاه قاجار در معماری کاخ گلستان تغییر خاصی ایجاد نشد اما در این دوره رخدادهای تاریخی مهمی چون انقلاب مشروطه اتفاق افتاد.

در عصر پهلوی اول و پهلوی دوم نیز تغییراتی در معماری کاخ گلستان ایجاد شد.

معرفی کاخ گلستان

کاخ گلستان یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین بناها در بین مجموعه کاخ‌های تهران است که از نظر معماری، ارزش هنری و تاریخی دارای جایگاه ویژه‌ای است. ساخت بنای اصلی کاخ گلستان در زمان یک سلسله انجام شده و در طول زمان و در دوره‌های مختلف، محوطه‌های دیگری نیز به آن افزوده شده است. در بین بناهای متعدد کاخ گلستان، شمس‌العماره از شکوه و جلوه خاصی برخوردار است که ساختمان آن دارای 5 طبقه می‎باشد. کاخ تالار سلام که محلی برای برگزاری مراسم سلام بوده است، بزرگترین کاخ در مجموعه کاخ‌های گلستان محسوب می‌شود. کاخ تالار سلام به سبک ساختمان و معماری موزه‌های سلطنتی اروپا ساخته شده است. امروزه بناهای مختلف کاخ گلستان محلی برای بازدید گردشگران و مطالعه تاریخ‌شناسان است. 

در معرفی کاخ گلستان می‌توان به بخش‌های مختلف ‌آن مانند ایوان تخت مرمر، تالار آینه، تالار سلام، تالار سفره‌خانه، تالار برلیان، خلوت کریمخانی، کاخ شمس العماره، عمارت بادگیرو کاخ ابیض اشاره کرد. در میان بخش‌های مختلف کاخ گلستان خلوت کریمخانی و ایوان تخت مرمر، قدیمی‌ترین بناهای کاخ گلستان محسوب می‌شوند که متعلق به دوران کریمخان زند هستند.

مساحت کاخ گلستان

امروزه مساحت کاخ گلستان، کمتر از یک دهم وسعت اولیه خود می‌باشد و زمینی به اندازه 4/5 هکتار را به خود اختصاص داده است. وسعت اولیه این کاخ بسیار زیاد بوده است و پادشاهانی چون آقا محمدخان قاجار، فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و احمدشاه را در دل خود سکونت داده است.

مهم‌ترین بخش‌های تخریب شده کاخ گلستان

تکیه دولت کاخ گلستان

تکیه دولت یکی از مهم‌ترین بخش‌های کاخ گلستان است که ساخت آن پنج سال به ‌طول انجامیده و فرمان ساخت آن را ناصرالدین شاه قاجار صادر کرده است. تکیه دولت از نظر موقعیت مکانی در جنوب غربی ساختمان شمس‌العماره و در قسمت جنوب شرقی کاخ گلستان واقع شده است. این تکیه یکی از بزرگ‌ترین نمایش‌خانه‌های کشور در آن زمان محسوب می‌شده است. اما بعد از مشروطه و ایجاد نمایش‌خانه‌های جدید در ایران، رونق خود را از دست داد و به ساختمانی متروکه تبدیل شد. در نهایت در سال 1325 برای ساخت ساختمان یکی از شعب بانک ملی دستور تخریب آن را دادند.

معماری تکیه دولت

معماری تکیه دولت کاخ گلستان از نمای بیرونی، به شکل یک منشور هشت ضلعی و نمای داخل آن نیز به شکل یک استوانه بوده است. این تکیه سه ورودی اصلی برای رفت‌وآمد بانوان، آقایان و شاه به‌صورت تفکیک شده داشته است. برخی محققان بر این نظر هستند که سبک معماری تکیه دولت به تقلید از تکایا، کاروان‌سراها و میادین ایران ساخته شده اما برخی دیگر معتقدند که طرح این بنا از تماشاخانه‌ها و آمفی‌تئاترهای غربی گرفته شده است.

عمارت خروجی کاخ گلستان

در ضلع شمالی شمس العماره عمارت بزرگی وجود داشت که باغ گلستان را به دو بخش تقسیم می‌کرد. به این بنا، عمارت خروجی گفته می‌شد. ساخت این عمارت از زمان آقا محمدخان شروع شده و تا زمان فتحلی شاه ادامه داشت. اما در دوره ناصرالدین شاه برای ساخت موزه‌ای به سبک موزه‌های اروپایی دستور تخریب آن را دادند که در نهایت یک استخر بزرگ جایگزین آن شد. همچنین در دوره سلطنت پهلوی اول این استخر نیز تخریب و به فضای سبز تبدیل شد. عمارت خروجی کاخ گلستان از بخش‌هایی چون اتاق موزه، رخت‌دارخانه سلطنتی و صندوق‌خانه تالار آینه گلستان  تشکیل می‌شد. بسیاری از محققان بر این نظر هستند که نام کاخ گلستان از تالار گلستان عمارت خروجی گرفته شده است.

اندرون و خوابگاه ناصری کاخ گلستان

ناصرالدین شاه از جمله پادشاهانی بود که در دوران سلطنت خود تغییرات زیادی را در مجموعه کاخ گلستان ایجاد کرد. گسترش عمارت اندرون یکی از مهم‌ترین این تغییرات بود. معماری این عمارت از کاخ دولمه باغچه سلطان عثمانی گرفته شده بود و به مرور زمان به خوابگاه ناصری معروف شد. این عمارت در زمان پهلوی اول و به منظور از بین بردن نشانه شهوت‌رانی تخریب شده و ساختمان‌های وزارت دارایی را به جای آن بنا کردند. 

موقعیت مکانی فعلی کاخ گلستان 

موقعیت مکانی فعلی کاخ گلستان در خیابان پانزده خرداد تهران و در میدان ارگ سابق است. اگر قصد دارید از این کاخ زیبا و تاریخی دیدن کنید می‌توانید به‌راحتی و با استفاده از مترو به محل کاخ گلستان بروید. برای این منظور ابتدا در مترو پانزده خرداد پیاده شوید و به سمت شرق و به مدت پنج دقیقه پیاده‌روی کنید. پس از رسیدن به میدان پانزده خرداد، با وارد شدن به خیابان دارو به قسمت شمالی میدان رفته و در همین جا شاهد در ورودی کاخ گلستان خواهید بود.

سخن پایانی

. این کاخ با مساحتی حدود 4/5 هکتار  این سند زنده و ارزشمند در طول تاریخ و دوره‌های مختلف دستخوش تغییرات زیادی شده و برخی از بخش‌های آن حذف یا اضافه شده است. اگر جزو آن دسته از افرادی هستید که از دیدن بناها و مکان‌های تاریخی لذت می‌برید، تماشای کاخ گلستان را فراموش نکنید.